Müasir dünyada xarici dilləri bilmək çox vacibdir. Çünki, dil insanlar arasında bir təmas formasıdır. Rus dili də bu dillərin arasında ən mühüm yerlərdən birini tutur. Son illər bu dilin öyrənilməsinə maraq və tələbat getdikcə artır və gələcəkdə müasir dünyanın inteqrasiya və qloballaşması ilə bu tələbat daha da çoxalacaqdır. Bu səbəbdən xarici dilləri öyrənən şagirdlərdə bundan təcrübədə istifadə etmək və bunun yaratdığı imkanlardan yararlanmaq perspektivləri də çoxdur. Ən əsası isə, dilin öyrənilməsi şagirdlərə hələ uşaq yaşlarında ünsiyyətin dillə bağlı yarana bilən bütün çətinliklərin öhdəsindən gəlmək imkanı verir. Hal-hazırda ölkəmizdə rus dilinə maraq günü-gündən artmaqdadır. Bu dilin tədrisi, onun təhsil və tədrisdə rolu cəmiyyəti maraqlandıran bir məsələ kimi qalmaqdadır. Bu səbəbdən şagirdlərin təlim-tərbiyəsində, onların vətəndaş və vətənpərvər tərbiyəsində xarici dilləri, o cümlədən rus dilini tədris edən, eyni zamanda rus bölmələri üzrə ibtidai sinif müəllimlərinin üzərinə böyük yük və məsuliyyət düşür.
Müsahibimiz Gəncə şəhəri, Mehdi Mehdizadə adına 4 nömrəli tam orta məktəbin ibtidai sinif müəllimi Leyla Zahid qızı İsayevadır.
Leyla müəllimə 1993-cü ildə Gəncə şəhər 30 saylı orta məktəbi bitirmiş, 1994-1998-ci illərdə Nəsrəddin Tusi adına Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin “Pedaqogika və ibtidai təhsil metodikası” fakültəsində təhsil almışdır. 1998-ci ildən Gəncə şəhər Mehdi Mehdizadə adına 4 saylı tam orta məktəbdə ibtidai sinif müəllimi işləyir. Leyla müəllimə təhsilin inkişafındakı xidmətlərinə, gənc nəslin təlim-tərbiyəsi sahəsində yüksək nailiyyətlər əldə etdiyinə görə və 5 oktyabr Beynəlxalq Müəllimlər Günü münasibətilə Azərbaycan Respublikasının Təhsil Naziri Ceyhun Bayramovun əmri ilə Fəxri Fərmanla təltif olunmuşdur.
R.Z. – Leyla müəllimə, orta məktəblərdə tədrisdə və ümumiyyətlə həyatımızda xarici dil nədir? Sizcə, rus bölmələrində təhsilin məqsəd və vəzifələri nədən ibarətdir?
L.İ. – Müasir şəraitdə mədəniyyətlərarası qarşılıqlı təsirdə doğma dil ilə yanaşı paralel olaraq, respublikamızda xarici dillərin də bir fənn kimi tədrisi ön plana çəkilir və bu tədris modeli kimi geniş vüsət alıb. Eyni zamanda, rus sektoru kimi tədris növü də mövcuddur ki, bu, bizim tədris sistemində geniş tətbiq olunur.
Tədrisdə dil, hər şeydən əvvəl, xüsusi biliklər aləminə daxil olmaq üçün bir vasitədir. Bu, həmçinin təlim-tərbiyə prosesinin bütün sahələrində irəliləyiş üçün bir zəmindir. Müasir zamanda bu mövzu ilə bağlı bir çox problematik məsələlər dərindən işlənilib hazırlanmışdır. Rus dilinin öyrənilməsinin strateji məqsədləri də şagirdlərin ümumi dil bilmə hazırlığının əldə edilməsidir.
Xarici dilləri bilmək həyatımızda böyük önəm kəsb edir. Rus dili isə qonşu dövlət olan Rusiya ilə beynəlxalq ikitərəfli münasibətləri həyata keçirmək üçün çox vacibdir. Bu dil Azərbaycanın daxili milli maraqlarının möhkəmləndirilməsinə də şərait yaradır. Azərbaycan və Rusiya arasında siyasi, iqtisadi, idarəetmə orqanlarını, eləcə də sıravi vətəndaşlar səviyyəsində əlaqələri əhatə edən əməkdaşlıq mövcuddur. Bu ölkələr arasında getdikcə daha çox ikitərəfli müqavilələr imzalanır. Siyasi arenada çoxlu sayda görüşlər keçirilir. Rusiya ilə iqtisadi əməkdaşlıq Azərbaycan iqtisadiyyatı üçün böyük imkanlar açır. Azərbaycanda intensiv iqtisadi inkişaf, üstəlik turizmin günü-gündən artan səviyyəsi bu dilin vətənimizdə əhəmiyyətini daha da artırmaqdadır. İstər Rusiya vətəndaşları üçün Azərbaycan, eləcə də Azərbaycan üçün Rusiya günü-gündən böyük maraq kəsb edən ölkələrdir. Bu isə dillərin öyrənilməsi üçün böyük zəmindir. Bundan əlavə, bu, iki xalq arasında mədəni əlaqələrin saxlanılması və genişləndirilməsi üçün də bir vasitədir. Sosial təminat, səhiyyə sahəsindəki əməkdaşlıq hər iki dövlət üçün çox əhəmiyyətlidir.
Rusiya haqqında yüksək səviyyəli biliklər Azərbaycanın milli maraqlarına da cavab verir. Bu dillərdə informasiya kanallarının (internet, qəzet, radio, televiziya) genişləndirilməsi öz aktuallığı ilə yenə də gündəmdədir. Bu əlaqələrin yaradılması üçün insanlara dil bilmək çox vacibdir. Cəmiyyətin bütün sahələrində – siyasət, iqtisadiyyat, mədəniyyət, təhsil, turizm, səhiyyə və vətəndaşların şəxsi əlaqələrində bu dil hər gün istifadə olunur.
Xarici dilin dərindən öyrənilməsi xalqlararası mədəniyyət dairəsinin genişləndirilməsinə, həmçinin tədrisdə motivasiyanın yüksəldilməsinə şərait yaradır. Dil-mədəniyyət təzahürüdür, o, nəinki tədrisdə dərk etmə, həmçinin inkişafetdirici və tərbiyəedici funksiyaları da daşıyır. Xarici dillərdən, eyni zamanda rus dilindən istifadə insanlara peşəkar fəaliyyətdə və şəxsi biliyinin artırılmasında böyük rola malikdir.
Müasir sivilizasiyalı insan xalqlararası mədəni, siyasi əlaqələrə böyük üstünlük verir. Dilin və mədəniyyətin xüsusiliyini bu dillərin və mədəniyyətin öyrənilməsi ilə daha yaxşı və dərindən başa düşmək olar. Rus bölməsində tədris də orta məktəblərdə şagird təfəkkürünün və dünyagörüşünün inkişafına xidmət edir. Eyni zamanda, öyrənilən dili təmsil edən ölkə, xalq və onun mədəniyyəti haqqında da şagirdlərə dərin bilik verməyə imkan yaradır.
Bu gün ümumdövlət dili statusuna malik Azərbaycan dili ilə yanaşı, xarici dillər dünya məkanında və qonşu mədəniyyətlərin nümayəndələri ilə ünsiyyətdə qarşılıqlı əlaqə vasitəsi kimi çıxış edir. Bununla əlaqədar olaraq, orta məktəblərdə xarici dillərin tədrisi işi köklü surətdə dəyişmiş, yeni aspektdə daha da gücləndirilmişdir. Rus dilinə münasibət də eyni xarakter daşıyır. Hal-hazırda Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi orta təhsil ocaqlarında rus dilinin tədrisinin daha da dərinləşdirilməsi, dərs yükünün artırılması ilə bağlı qərarlar verməkdədir. Rus bölməsində təhsilə olan marağı da nəzərdən qaçırmaq olmaz. Bu iş hələ də bir çox regionlarda, eləcə də Gəncə şəhərinin bir çox orta təhsil ocaqlarında öz aktuallığını qoruyub saxlamışdır. Gəncə respublikamızın ikinci böyük şəhəri, beynəlmiləl şəhərdir. Rus dilində təhsilə də böyük ehtiyac, bəzi hallarda isə böyük maraq duyulur. Bu səbəbdən, rus bölmələrində təhsil üçün bizim məktəbdə həmişə bir maraq olmuş və bu marağın təmin edilməsi üçün məktəbdə hərtərəfli şərait yaradılmışdır.
R.Z. – Rus sektorunda vətənə məhəbbət hissləri və vətənpərvərlik ruhu nə dərəcədə aşılanır? İbtidai siniflərdə bu iş hansı formalarda həyata keçirilir?
L.İ. – Doğma Dövlətinə, xalqına, torpağına, onun təbiətinə olan məhəbbət Vətənə məhəbbətin təzahürlərindən biridir. Şagirdlərin vətənə məhəbbət ruhunda tərbiyə edilməsi orta ümumtəhsil məktəblərində ibtidai sinif müəllimlərindən də çox asılıdır. Çünki məhz onlar şagirdlərin ilk müəllimləri olurlar. Vətənimizə sevgi və məhəbbətlə dolu hissləri şer və hekayələrin dili ilə şagirdlərə çatdırır, ona məhəbbəti formalaşdırırıq. Uşaqlara Vətənimizi, onun təbiətini, xalqımızı sevdirərkən biz müəllimlər bir çox pedaqoji üsul və formalardan istifadə edirik. Dərsliklərdə ana vətəni tərənnüm edən şeir və hekayələr uşaqları hələ aşağı siniflərdən öz vətəninə məhəbbət ruhunda tərbiyə edir, onlar öz müəllimlərinin köməyi ilə doğma vətənimiz haqda olan məlumatları alır və onu yaddaşlarına həkk edirlər.
R.Z. – Görülən işlər böyük tərbiyəvi əhəmiyyət daşıyır. Yəqin ki, bu işlər gələcəkdə daha savadlı, dünyagörüşlü vətənpərvər insanların tərbiyəsinə istiqamətlənib.
L.İ. – Əlbəttə ki, bütün bunların böyük tərbiyəvi əhəmiyyəti vardır, onlar gələcəkdə ölkəmizin müdafiə hazırlığının və təhlükəsizliyinin təmin olunmasında yaxından iştirak edəcəklər, vətəninə və dövlətinə sədaqətli vətəndaş olacaqlar, şəxsi həyatda və cəmiyyətin inkişafında böyük uğurlara imza atacaqlar. Uşaqlarda belə müsbət keyfiyyətlərin aşılanması hansısa dərəcədə Vətənimizin gələcək inkişafında öz müsbət sözünü deyəcəkdir. Bu, həm də ona görə əhəmiyyətlidir ki, yüksək vətənpərvərlik hissinə malik şagirdlərimizin simasında Vətənimiz öz inkişaf perspektivlərini uğurla həyata keçirə biləcək vətəndaşlara sahib olacaq.
Bu səbəbdən rus dilində təhsilin qarşıya qoyduğu vəzifələr bir çox vacib məsələlərin hərtərəfli həllinin yüksək səviyyədə həyata keçirilməsini nəzərdə tutur. Hər bir Azərbaycan vətəndaşının vətənpərvər kimi böyüməsi naminə mövcud imkanlardan istifadə edilməli və bu yolda hər bir pedaqoq öz işini vicdanla yerinə yetirməlidir.
R.Z. – Müasir təhsil sistemi nəzərdə tutulan bu işlərin daha effektli həlli üçün hansı addımları atır? Bu gün “təlim-tərbiyənin qarşıya qoyduğu vəzifələr tam həyata keçirilir” demək mümkündürmü?
L.İ. – Orta məktəblərdə şagirdlərdə vətəndaş-vətənpərvər baxışlarının formalaşdırılması üçün bütöv bir təhsil sistemi mövcuddur. Şagirdlərin vətənpərvərlik tərbiyəsi həmçinin, ümumtəhsil müəssisələrinin ən vacib təlim-tərbiyə proseslərindən biri sayılır. Müasir məktəblər təhsil alanların təlim-tərbiyəsinin qarşıya qoyduğu həyati vacibli məsələlərin həlli üçün bütün addımları atır. Bu tərbiyə istər tədrisdə, istərsə də sinifdənxaric işlər zamanı yüksək coşğunluqla həyata keçirilir. Gəncə şəhəri, Mehdi Mehdizadə adına 4 nömrəli tam orta məktəb qarşıya qoyulan bu məqsədlərin həlli üçün bütün vacib üsul və metodların istifadəsini önə çəkir. Uzun illərdir ki, bu məktəb şəhərimizin ən qabaqcıl təhsil ocaqlarından biridir. Məktəb yüksək peşə hazırlığı ilə seçilən müəllimləri ilə fəxr edir. Ali məktəblərə qəbul üzrə ən böyük göstəricilərə malik təhsil ocaqlarından biri də məhz bu məktəbdir. Bunu əsas tutaraq, bəli, Gəncə şəhəri, 4 nömrəli tam məktəbdə bu ifadəni tam məsuliyyətlə işlətməyə hər cür əsas vardır.
R.Z. – Şagirdlərin fəal vətəndaş tərbiyəsi həmişə orta məktəblərin qarşısında duran ən vacib işlərdən sayılmışdır. İbtidai siniflərdə bu işə hansı dərəcədə töhfələr verilir?
L.İ. – Aşağı siniflərdən başlayaraq şagirdlərdə bu hisslər formalaşdırır, onlar tədricən öz vətənlərini sevməyi, onun keçmişi və bu günü ilə fəxr etməyi, xalqına hörmət və məhəbbət hissləri bəsləməyi öyrənir, onlarda fəal vətəndaş mövqeyi formalaşdırılır. Bütün bu hisslər şagirdlərə dərslərdə, dərsdənkənar vaxtlarda, məktəbdənkənar işlərdə və ictimai işlərdə fəaliyyət zamanı aşılanır.
Məktəbimizdə bu sahə ilə bağlı fəaliyyət bütöv bir sistem şəklində həyata keçirilməkdədir. Ekskursiyalar, olimpiadalar, ekoloji fəaliyyət, dərnəklər, iməciliklər kimi təlim-tərbiyə formaları, məktəbdəki muzeylər, tematik stendlər, şagird kollektivlərinin təşkili və onlara rəhbərlik, toplantılar, yığıncaqlar, görüşlər, fərdi iş formaları kimi məsləhətləşmə, söhbətlər, tapşırıq və göstərişlərin yerinə yetirilməsi və s. də bu sistemin tərkib hissələridir. Vətənpərvər vətəndaş tərbiyəsinin formalaşdırılmasında bir çox müvafiq fəaliyyət formalarının təşkilinə də yer verilir. Bütün bunlar sözsüz ki, bu tərbiyənin səviyyəsinin artırılmasına öz töhfəsini verir. Bu vəzifələrin düzgün icrası şagirdlərin vətəndaş tərbiyəsinin əhəmiyyətini daha da artırır.
Göründüyü kimi, şagirdlərin vətənpərvər vətəndaş tərbiyəsi biz pedaqoqlar qarşısında duran məsuliyyətli və ciddi vəzifələrdəndir. Hər bir sinif müəllimi şagirdlərinə vətənpərvərlik hisslərini aşılamağa borcludur. Biz pedaqoqlar ibtidai siniflərdə işimizi bu istiqamətdə qurur, şagirdlərimizə dövlətimizin əbədiliyini və gücünü təlqin edirik. Məktəbimizdə vətənpərvərlik tərbiyəsi tədris ili boyunca lazımı səviyyədə aparılır və öz müsbət nəticələrini verir.
R.Z. – Rus dilində təhsil almaq şagirdlərimiz qarşısında geniş imkanlar açır. Bəs bu, uşaqlarımıza gələcəkdə daha hansı üstünlüklər vəd edir?
L.İ. – Xarici dilləri öyrənən insan nəinki dili öyrənir, eyni zamanda insanda şəxsi keyfiyyətlər, mədəniyyətlərarası təcrübə, bilik, mənəvi dəyərlər formalaşır. Rus dili də bizim üçün böyük əhəmiyyət daşıyan dillərdən biridir. Bu dildə siyasi, elmi, mədəni-tarixi mövzulara həsr olunmuş nəhəng sayda kitablar, çəkilən filmlər mövcuddur. Müasir dövrdə vətəndaş və vətənpərvər tərbiyəsində böyük rol oynayan, dünya ədəbiyyatı incisi sayılan xarici ədəbiyyat nümunələri çoxdur. Rus dili bölmələrində ibtidai sinif müəllimləri də bu dildə olan yazılı bədii ədəbiyyatdan yararlanır, təlim-tərbiyə prosesində bu nümunələrdən istifadə edirlər.
Rus dilini dərindən bilmək müasir şagirdlərimizə ölkəmizin gələcək inkişafında böyük və əvəzolunmaz xidmət göstərəcək, onlara bir çox sahələrdə – Vətənimiz və Dövlətimizi layiqli təmsil etməkdə yardımçı olacaqdır.
Ölkəmizdə dillərin, əsasən də rus dilinin öyrənilməsi ilə bağlı heç bir problem mövcud deyildir. Uşaqlar rus dilini hələ erkən yaşlarından uşaq bağçalarında, ibtidai siniflərdə öyrənə bilirlər. Bunun üçün də rus sektoru adlanan bölmələr vardır ki, uşaqlar bu bölmələrə daxil olarkən onu ayrıca tədris predmeti kimi öyrənmək imkanı qazanırlar. Rus dilinin öyrənilməsi prosesində şagirdlər rus xalqının mədəniyyəti və adət-ənənələri ilə tanış olmaq imkanı da əldə edirlər. Xarici dillərin, eləcə də rus dilinin öyrənilməsinin ümumtəhsil məqsədlərindən biri də budur. Tərbiyəvi məqsədlər isə-rus dilinə və rus mədəniyyətinə, həmçinin rus dilinin öyrənilməsinə marağa müsbət münasibətin yaradılmasıdır.
Rus dilinin orta məktəblərdə tədrisinin digər əsas məqsədlərindən biri də bu dilə olan müsbət münasibətin formalaşdırılması, bu dildən gələcəkdə də uğurla istifadə etmək üçün daxili marağın inkişaf etdirilməsidir. Rus dilində tədrisin ən mütərəqqi cəhətlərindən biri də, uşaqlar üçün bu dilin daşıyıcıları olan insanlarla vacib ünsiyyət vasitəsi rolunu daşımasıdır. Bu dil həm də onlar üçün informasiya daşıyıcısı vasitəsidir. Uşaqlar rus bölmələrində öz dünyagörüşünü artırır, onlar üçün hələki tamam yeni bir mədəniyyəti öyrənirlər. Rusiya ilə beynəlxalq elmi, işgüzar və mədəni əlaqələrdə bu dil böyük rol oynayır. Bu gün parta arxasında oturmuş bu fidan balalar gələcəkdə hansısa ixtisasa yiyələnəcək və bu münasibətlərin daha da genişləndirilməsində vacib rollardan birini oynayacaqdır.
Ruhulla Zahidov, yazıçı-jurnalist.