İdman insanı mənəvi cəhətdən güclü, nizam-intizamlı, rəqabətə davamlı şəxsiyyət kimi formalaşdıra bilən fəaliyyət növüdür. Məhz tarix boyu idman yarışları və bədən tərbiyəsi sayəsində insan fəaliyyəti düzgün tətbiqini tapmış və bu insana düzgün istiqamətdə inkişaf etməyə kömək etmişdir. Belə insanlar həmişə rəqabətə hazır olmağa can atırlar, ən çətin vəziyyətlərdə, o cümlədən idman fəaliyyətindən kənarda da adekvat və əsaslandırılmış qərarlar qəbul etməyə kömək edən xassələri, keyfiyyətləri ilə seçilirlər. İdman insanla ayrılmaz şəkildə bağlıdır, idmanla fasiləsiz məşğuliyyət gənclərimizin sağlam həyatını təmin edir, onsuz heç bir tərəqqi, inkişaf olmazdı – o, insanlara yarışmaq imkanı verir, yarış olan yerdə rəqabət də olur. İdman həm də bütün bəşəriyyətin mənəvi tərəqqisini müəyyən edən bu amildir.
Demək insan idman, bədən tərbiyəsi və sağlam rəqabət ilə cəmiyyətə xidmət etməkdədir.
Müsahibimiz Gəncə-Daşkəsən Regional Gənclər və İdman İdarəsinin rəisi, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar Məşqçisi İntiqam Hüseynovdur.
-İntiqam müəllim, müasir dövrdə idman yeniyetmə və gənclərimizə nə verir? İdmanın həyatımızda rolunu necə qiymətləndirərdiniz?
-İdman fiziki və intellektual qabiliyyətlərin sintezindən, habelə bu fəaliyyətə hazırlıqdan və bu fəaliyyət nəticəsində yaranan müxtəlif şəxsiyyətlərarası münasibətlərin həllindən ibarət olan, verilmiş qaydalar əsasında mövcud olan insan fəaliyyətidir.
Bu fəaliyyət növündə peşəkar idmançılar illər ərzində uzun bir yol keçmişlər. Müəyyən dərəcədə bu, rəqabət dolu bir həyatdır, ancaq daha əhəmiyyətli miqyasda, çünki bunun miqyası insan həyatında idmana verilən illər, qazandıqları uğurlar və idmanın onun həyatında hansı yeri tutduğu ilə ölçülür. Bütün bunlar analizdən keçirildikdən sonra əldə etdiyimiz məlumatlar bir fikirə gəlməyə imkan verir – bu illər onlara mənəvi və fiziki cəhətcə inkişaf etməyə kömək etmiş, idman onları hərtərəfli kamilləşdirmişdir. İdman sahəsində əldə edilmiş biliklər insanın şüurlu inkişafına yönəlmiş fiziki məşqlər sistemlərini yaratmışdır ki, bu da insanda olan qabiliyyətlərin daha da artırılmasına xidmət etmişdir.
Daimi məşqlərdən sonra bu insanlar öz aralarında – kimin daha güclü, kimin daha sürətli və kimin daha dözümlü olduğunu müəyyən etmək üçün mənimsədikləri məşqlərdən istifadə etməyə başlayırlar, bu, onlara cəmiyyətdə özləri üçün müəyyən bir titul təmin etməyə imkan verir. Beləliklə, ilk məşqlərdən başlayaraq bu, yeniyetmə və gənclərdə yenilməz rəqabət ruhu yaradır.
İdman sağlam həyat tərzinə səsləyir, o, gənclərimiz üçün zəruridir, çünki bunda insanın sağlamlığına və rifahına müsbət təsir göstərən fiziki məşqlər, rəqabət komponentləri var. İdman hərəkətlərin icrasını, maksimum səyin təzahürünü tələb edir, o, insanı həyatda inkişafa yönəldən əsas amillərdən biridir. İdmansız bəşəriyyətdə heç bir tərəqqi, inkişaf olmazdı. İdman insanlara yarışmaq imkanı verir, idman bizim təkamülümüzü, tərəqqimizi şərtləndirən bu amildir.
-Demək, idmanla məşğul olmaq həm də güclü rəqabətə davamlı olan fərdlərə də ehtiyac yaradır. Bəs idmanda rəqabət nəyə görə insan üçün belə çox vacibdir?
-İstənilən yarışmada iştirakçıların qələbə üçün, rəqibindən üstün olmaq üçün mübarizə aparmasına əsaslanaraq deyə bilərik ki, rəqabət prinsipcə yarışın sinonimidir – yarış iştirakçıları ən yüksək mükafatı almaq hüququ uğrunda digər iştirakçılarla yarışırlar, yəni, idman onlar üçün bir növ rəqabət mühitidir.
İnsanın idmanla səmərəli fəaliyyət göstərməsi və eyni zamanda yüksək rəqabət mühitinin olması üçün həmişə güclü rəqabətə davamlı fərdlərə ehtiyac vardır. Bu zaman idmanın rolu əhəmiyyətli dərəcədə nəzərə çarpmış olur. Çünki, məhz idman insanları öz məşq sistemləri ilə istiqamətləndirərək, tərbiyə edir.
Bu cür rəqabət idmançılar arasında öz üzərində uzun illər işləməklə qurulur və yüksək rəqabət qabiliyyəti idmanın vacib aspekti kimi qalır. İdman kontekstində rəqabət qabiliyyətli şəxslər məşqlə sərtləşən, güclü olanlardır. Onlar yarışlarda qələbənin dəyərini dərk edən və bunun üçün var gücü ilə çalışan cəsarətli insanlardır. Təkcə idmanda deyil, həyatda da idman və fiziki məşqlər həlledici hərəkətlərə qadir olan rəqabət qabiliyyətli şəxsiyyətlər yetişdirir. Məsələn, ən çətin vəziyyətlərdə, o cümlədən idmandan kənarda – siyasətdə, biznesdə və s. Bütün bunlar sürətli qərarlar tələb edir, çünki burada da yüksək səviyyədə rəqabət hökm sürür. Peşəkar bilikləri ilə yanaşı, həm də idmanla məşğul olan şəxs yarışa hamıdan daha yaxşı hazırlaşır. O, mübarizənin qiymətini, məğlubiyyətin qiymətini bilir. Çünki o, güclü, iradəli xasiyyətə malik olan bir xarakterə malikdir. O, mübarizə psixologiyasını və rəqibinin psixologiyasını bilir – bu isə rəqabətli mübarizədə qələbəyə birbaşa təsir edən meyarlardan biridir.
Dövrümüzdə rəqabət qabiliyyətli şəxslərin əhəmiyyəti kifayət qədər yüksəkdir. Biz sürətli tərəqqi dövründə, qeyri-sabit siyasi mühitdə yaşayırıq, Bu cəhətlərə malik belə insanlar müasir dövrün təsirindən çıxa biləcəklər. Bu, idmanın köməyi ilə səbirli bir xarakterin formalaşması ilə asanlaşdırılacaq. Bu, həm də həyatda hər hansı bir vəziyyətə uyğunlaşmağa imkan verəcək möhkəm bir xarakterdir.
Bununla da belə bir nəticə gəlirik ki, idman və bədən tərbiyəsi insana intizamlı olmağa, xarakteri gücləndirməyə, fiziki hazırlığı inkişaf etdirməyə, dövrümüzdə çox aktual olan rəqabət ruhunu inkişaf etdirməyə və gücləndirməyə imkan verir. Amma ən əsası isə, idmanla məşğul olmaq insanda bir harmoniyaya yaradır. Ona görə də idmanla məşğul olmaq insan üçün çox vacibdir, çünki idman hərəkətdir və insan daha çox hərəkətdə olarkən sağlam həyat tərzi sürür.
–Bu gün təhsil müəssisələrində idman vasitəsi ilə yeniyetmə və gənclərin bir şəxsiyyət kimi formalaşdırılmasına ciddi fikir verilir. Məhz bu diqqət idmançıların tərbiyəsinə böyük müsbət təsirini necə şərtləndirir?
–Bu, həm də hərtərəfli inkişaf etmiş şəxsiyyətin tərbiyəsinin ümumi ideya-siyasi istiqamətinə uyğun olaraq aparılmaqdadır. Sistemli şəkildə idmanla məşğul olmaq şəxsiyyətin inkişafına hərtərəfli təsir göstərir. Məşqlər və yarışlar zamanı idmançılar öz şəxsi bacarıqlarını inkişaf etdirməyə çalışırlar. İdman məşqlərinin praktiki əhəmiyyəti isə sağlamlığın möhkəmləndirilməsindən, onların idmanda inkişaf imkanlarının artırılmasından, özünü təsdiq etmək və ictimai faydalı işdə iştirak etməkdən ibarətdir. Bu həm də “idman mədəniyyəti” adlı anlayışın xüsusi çəki almasına yol açır. Məşqçi – müəllimlər idmançılar arasında idman mədəniyyətinin motivasiya, şəxsi-davranış, şəxsi nümunənin göstərilməsi kimi aspektlərin önə çəkilməsinə çox böyük fikir verirlər. Əldə edilən nəticələr, emosional rifahın və idmanda uğur qazanmağın motivlərinin üstünlük təşkil etdiyi qənaətinə gəlməyə imkan verir. Belə müsbət keyfiyyətlərin formalaşmasının yüksək səviyyədə olması insana özünü tam dərk etməyə, həyat və idman fəaliyyətinin nəticələrindən razı qalmağa imkan verir. Bu baxımdan, bədən tərbiyəsi və idman sahəsində motivasiyanın, özünə inamın, özünü idman fəaliyyətinin subyekti kimi emosional olaraq qəbul etmənin inkişafına həmişə diqqət yetirmək lazımdır.
Onu da qeyd etmək yerinə düşərdi ki, gənclərin idmana müsbət münasibəbi həmişə eyni olmur, bu, həmişə fərdi xarakter daşıyır, həm də ümumən idman deyil, müəyyən cəhətlər, tərəflər, komponentlər, funksiyalar, növlər və s. kimi. Buna görə də bir çox gənclər idman mədəniyyətini idmanın əsas dəyərlərindən biri kimi gördüklərindən, idman fəaliyyəti və əlaqəli idman yarışlarının, məşqlərin onlar üçün nə dərəcədə cəlbedici olmasından asılı olaraq, müxtəlif məzmunlu, fərqli xarakterli, fərqli istiqamətli, fərqli xüsusiyyətlərə malik ola bilər.
Şəxsin idman mədəniyyətinin formalaşmasında onların fərdi qabiliyyətlərinin dərk edilməsi də çox vacibdir.Şagirdlərin idman mədəniyyətinin daha səmərəli formalaşdırılması diqqəti ümumi bədən tərbiyəsindən idman mədəniyyətinin tərkib hissələrinin mənimsənilməsinə keçirməklə mümkündür.
Bu işdə problemlərin mövcudluğu da bəzi məşqçi-müəllimlərin idman mədəniyyətinin psixoloji aspektlərini kifayət qədər bilməməsindədir.Təcrübəli məşqçi-müəllimlər fərdin idman mədəniyyətini bədən tərbiyəsi və idman dəyərlərinin və texnologiyalarının qavranılması və yayılmasına yönəlmiş bədən tərbiyəsi və idman fəaliyyətinin vasitələri, üsulları və nəticələrinin sistemi kimi başa düşür. Şəxsin idman mədəniyyəti həmçinin fərdin mədəni-maarif potensialının, idmanın dəyərlərinin və texnologiyalarının mənimsənilməsi prosesində, habelə bədən tərbiyəsi və idman sahəsində təcrübənin toplanması nəticəsində formalaşır. Bu sahədə səmərəli fəaliyyət insanda idman mədəniyyətinin yaradılmasında əsas köməkçidir.
-Bəs gənclərin idmanla məşğul olması üçün hansı motivasiya və dəyərlər münasibəti mövcuddur? İşdə bunu necə təsəvvür etməliyik?
-Gənclərin idman ilə məşğul olması üçün motivasiyanın yaradılmasının bir neçə istiqaməti mövcuddur. Bu, bədən tərbiyəsi və idman fəaliyyəti ilə məşğul olmaq, fiziki fəaliyyətin qiymətləndirilməsi, məşqlərə davamiyyətə həvəsləndirmə kimi münasibətlərə əsaslanan motivasiyadır. Yeniyetmə və gənclər üçün maraqlı idman növləri və onların həyata keçirilməsinin əsas istiqamətlərini müəyyən edən səbəblərin və dəyərlərin təbliğinin həyata keçirilməsi bu işdə böyük rol oynayır. Bu kimi işlərin həyata keçirilməsinin əsas istiqamətlərini həmişə nəzarət altında saxlayır, çətinlikləri müəyyən edən səbəblər aşkar edilərək, aradan qaldırılır. Məhz, gənclərin fiziki fəallığının artırılmasında müəllimlərin peşəkar bacarıqları da böyük rol oynayır. Gənclər onları bir nümunə kimi görür, onlara oxşamağa çalışırlar.
Onlar idman növlərinin təbliğində böyük rola malikdirlər.
-Gəncə – Daşkəsən Regional Gənclər və İdman İdarəsi idmana marağın artırılması yolunda hansı addımlar atır?
-Gəncə Şəhər Gənclər və İdman Baş İdarəsi gənclər, bədən tərbiyəsi və idman sahələrində dövlət siyasətini yeridən bir dövlət təşkilatıdır. Gəncə-Daşkəsən Regional Gənclər və İdman İdarəsi tərəfindən “İdman hamı üçün” layihəsi çərçivəsində idmanın müxtəlif növləri üzrə tez-tez nümunəvi çıxışlar təşkil edilir. Məqsəd əhali arasında idmana marağın artırılması, sağlam həyat tərzinə çağırış, asudə vaxtın səmərəli təşkil edilməsidir. Belə tədbirin əsas məqsədi gənclər arasında idman ilə bağlı məlumatlılıq səviyyəsinin artırılması, onların fiziki və intellektual inkişafının stimullaşdırılması, bu sahədə biliklərinin artırılması, həmçinin regionda yaşayan gənclərin inkişaf imkanlarının, cəmiyyətin işində iştirakçılığının və onları düşündürən məsələlərin müzakirəsi və asudə vaxtlarının səmərəli təşkili, eyni zamanda əhali arasında idmana marağın artırılmasıdır.
Bədən tərbiyəsi güclü müalicəvi amildir, insanın fiziki imkanlarını artırmaq, onları pis vərdişlərdən və asılılıqlardan imtina etməyə stimullaşdırmaq vasitəsidir. Gəncə – Daşkəsən Regional Gənclər və İdman İdarəsi gənclərin sağlamlığının yaxşılaşdırılması probleminə xüsusi diqqət yetirir.
İşimizin məqsədi şagirdlərə bədən tərbiyəsi haqqında biliklər aşılamaq, bu tələblərə uyğun olaraq bacarıqları inkişaf etdirməkdir. Görüşlərdə, keçirdiyimiz tədbirlərdə insanın öz sağlamlığına və fiziki inkişafına qayğı göstərməsinin təkcə onun şəxsi işi deyil, həm də ictimai borcu olduğuna inamı formalaşdırmağı təbliğ edirik.
Həmçinin məqsədimiz idman məşğələlərinin onların həyatında əhəmiyyətini başa salmaqdan ibarətdir.
-İdmanda aparılan davamlı işlər gənclərin fiziki kamilliyə çatmasında hansı rola malikdir? Bu yolla onlarda hansı müsbət şəxsi keyfiyyətlərin formalaşması təmin edilir?
-Onlar idman növlərinin məzmunu və əsas qaydaları ilə tanış olmalı, fiziki keyfiyyətlərini inkişaf etdirməli, idmanın növləri üzrə məlumatlara yiyələnməlidirlər. Bu tədbirlər şagirdlərin fiziki inkişafına, onlarda iradə, əzm, nizam-intizam, kollektivizm, dostluq və yoldaşlıq hisslərinin aşılanmasına yönəlib.
İdmanla müntəzəm məşğul olmaq şagirdlərin orqanizminə müsbət təsir göstərir. Ölkəmizdə idman siyasəti hərtərəfli inkişaf etmiş şəxsiyyətin yetişdirilməsinin ümumi ideya-siyasi istiqamətinə uyğun olaraq həyata keçirilir. Məhz bu dövlət siyasəti idmanın gənclərin tərbiyəsinə böyük müsbət təsirini müəyyən edir.
Fiziki qabiliyyətlərin inkişafı bədənə funksional dəyişikliklər gətirir və onun imkanlarını artırır. Lakin məlum olduğu kimi, fiziki kamilliyə nail olmaq prosesi orqanizmin təkcə fiziki keyfiyyətlərinin inkişafına təsir etmir. Fiziki kamillik insanın mənəvi zənginliyinin formalaşmasına kömək edir. Harmonik inkişaf etmiş şəxsiyyətin formalaşmasında bədən tərbiyəsi və idman tədbirlərinin əhəmiyyəti göz qabağındadır. O hər şeylə yanaşı, hər bir insan üçün zəruri olan müsbət şəxsi keyfiyyətlərin formalaşmasını təmin edir.
Sistemli idman məşqləri insana hərtərəfli təsir göstərir. Voleybolçu məşq və yarışlar zamanı şəxsi mənafeyini komandanın maraqlarına tabe etməyə alışır. Bununla yanaşı idman təbliğatsız, əyləncəsiz, təşkilatsız, nəzarətsiz və idarəsiz mövcud deyil.
Gənclər üçün bədən tərbiyəsi və idmanın əsas xüsusiyyəti onun tərbiyəvi funksiyalarından irəli gəlir. Bu funksiyalar cəmiyyətimizin qarşıya qoyduğu şəxsiyyətin formalaşması, kollektiv münasibətlərdə sosial yönümlülüyün inkişafı, onların ictimai faydalı fəaliyyətə cəlb edilməsi, sosial əhəmiyyətli problemlərin həlli kimi məqsəd və vəzifələri müəyyən edir.
İdman fəaliyyəti prosesində müxtəlif ünsiyyət formalarının olması gənc idmançıların təkcə müxtəlif yaş qruplarına olan tələblər deyil, həm də böyüklərlə, bütövlükdə cəmiyyətlə olan müəyyən münasibətlərinin – şəxsi və ictimai fəaliyyətin vəhdətini dərk etmək, cəmiyyət qarşısında məsuliyyəti dərk etmək kimi dəyərlərin və ictimai istəklərin formalaşmasına şərait yaradır.
Ruhulla Zahidov, yazıçı-jurnalist.