Orta təhsil ocaqlarında şagirdlərin teatral fəaliyyəti estetik tərbiyənin ümumi sisteminin ayrılmaz hissəsi hesab olunur. Təhsil ocaqlarında şagirdlərin ümumin bədii yaradıcılığına böyük üstünlük verilir. Bir çox təhsil ocaqlarında bu iş daha yüksək səviyyədə təşkil olunmuşdur. Tərbiyəvi işin düzgün qurulduğu təhsil ocaqlarında uşaqların bədii yaradıcılıq fəaliyyətinə maraq və həvəsi də böyük olur. Bu məktəblərdə uşaqların estetik tərbiyəsinə nə dərəcədə diqqətin ayrıldığı onların özfəaliyyət kollektivlərindəki ən yaxşı işlərdən tez diqqətə çatır. Demək, bu təhsil ocaqlarında uşaqların bədii təşəbbüsünün və özfəaliyyət kollektivlərinin inkişafı üçün böyük işlər görülmüşdür, uşaqlarda yaradıcı keyfiyyətlərin aşkar edilib inkişaf etdirilməsi ilə bağlı vəzifələr vicdanla yerinə yetirilmişdir.
Bəs şagirdlərin incəsənətlə məşğul olması onlara nə verir? Təlim-tərbiyədə teatr fəaliyyəti nədir? Bu fəaliyyətin tərbiyəvi və maarifləndirici gücü nədədir? Suallarımıza Gəncə şəhər 17 saylı tam orta məktəbin direktoru Nərgiz Həsənova verir.
Onu da bildirək ki, 17 saylı tam orta məktəb “Uşaq teatr sənəti” Pilot layihəsinin qalibidir. Bu layihənin məqsədi gənc nəslin teatr bacarıqlarını inkişaf etdirməklə onların özgüvənlərini artırmaq, asudə vaxtlarını səmərəli təşkil etmək və yaradıcı təşəbbüslərinin reallaşdırılmasına kömək etməkdir.
R.Z. – Nərgiz müəllimə, bu müsabiqənin prioritet istiqamətləri hansılardır? Və müsabiqədə kimlər iştirak edə bilər?
N.H. – Seçim mərhələsində işçi qrup konkret meyarlar üzrə istedadlı uşaq və yeniyetmələri layihəyə cəlb edəcəkdir. Seçim prosesi 17 saylı tam orta məktəblə bərabər digər məktəblərdə də baş tutacaq. Nəticədə layihənin əsas icraçısı olan 20 nəfər 17 saylı tam orta məktəbdən və 10 nəfər şəhərin digər məktəblərindən seçilərək, tamaşaların hazırlanmasına cəlb olunacaq. Bu müsabiqədə yalnız Gəncə şəhərində fəaliyyət göstərən 7-14 yaşlı istedadlı yeniyetmələr iştirak edə bilər.
R.Z. – Bu layihənin tərbiyəvi və maarifləndirici gücü nədir? Ümumiyyətlə orta məktəblərdə teatr fəaliyyəti şagirdlərə nə verir?
N.H. – Yəqin ki, ilboyu təhsil ocaqlarında hazırlanan və keçirilən tədbirlərdə iştirak edirsiniz. Məktəb səhnələrində hazırlanmış səhnəciklərə, kompozisiyalara baxmısınız. Məktəb özfəaliyyətində iştirak edən şagirdlər incəsənətin növləri ilə məşğul olarkən bu, iştirakçıların ümumi inkişafı üçün bir vasitəyə çevrilir. Bu, həm də bədii özünü ifadə deməkdir. Əlbəttə ki, bu fəaliyyət uşaqların maraqlarına, daxili tələbatına, yaş imkanlarına uyğun şəkildə təşkil olunur. Əgər məktəb səhnələrində hazırlanan kompozisiyalar, yaxud ümumi teatral fəaliyyət özünün ideya-bədii və ictimai-maarifləndirici tapşırıqlarının öhdəsindən gələ bilirsə, demək, həmin məşğələlərə rəhbərlik edən şəxslər öz işinin öhdəsindən tam gələ bilmişlər. Bu isə az deyildir. Axı, müasir cəmiyyətdə elə bir məktəb tapılmaz ki, tədris ili boyunca şagird kollektivləri əlamətdar günlər, bayramlar ilə bağlı hansısa bir fəaliyyətə imza atmasınlar. Bu səhnəcik, kompozisiya, bədii ifadə forması kimi mahnıların və şeirlərin ifası formasında da ola bilər. Əsası bu tədbirlərə istedadlı uşaqların cəlb olunması və tədbirin ümumi ideya və məzmununa uyğun formada təşkilidir.
Bu fəaliyyətin qarşısında duran vəzifələr də vardır. Bu, şagirdlərdə vətənpərvərlik, dövlətçilik, millilik şüurunun formalaşdırılması və bu ruhda tərbiyələnməsi işinin tamamlanmasıdır. Uşaqların yaradıcı proseslərdə fəal iştirakı isə əlbəttə ki, bu tərbiyənin ayrılmaz tərkib hissəsi olaraq qalır. Müharibə şəraitində yaşayan xalqımızın övladlarının təlim-tərbiyəsində bu iş ən prioritet istiqamət kimi qalmaqdadır.
Orta məktəblərdə teatral fəaliyyətin tərbiyəvi və maarifləndirici gücü təlim-tərbiyədə böyük imkanlar açır. Şagirdlər həyat, insanlar, qəhrəmanlar haqqında müəyyən məlumatlar alır, bununla da insanların daxili dünyası, mənəvi aləmi haqqında dünyagörüşə malik olurlar. Burada onlar həmçinin kollektivçilik, yoldaşlıq, öz maraqlarını ümumi işə həsr etmə və məsuliyyətli olmaq vərdişlərinə yiyələnirlər. Bütün bunlar şagirdlərin mənəvi və estetik tərbiyəsində böyük rol oynayır. Bu uşaqların çoxu sonradan öz bacarıqlarını daha da təkmilləşdirmək, gələcəkdə bu iş üzərində daha çox düşünmək həvəsini qoruyub saxlayır, bir çoxları isə həyatını bu işə həsr etmək qərarında israrlı olurlar. Bu isə onların təlim-tərbiyəsində yeni imkanlar açır. Çünki teatral fəaliyyət uşaqların yaradıcı təcrübəsini daha da zənginləşdirir, dünyagörüşünü artırır, şən və məsuliyyət dolu hadisələrin yaranmasına səbəb olur.
Bunun digər əhəmiyyətli tərəflərini də nəzərdən qaçırmaq olmaz. Şagirdlərin bacarığını əks etdirən gözəl ifa, bir qayda olaraq, səhnədə göstərilən işin tərbiyəvi təsirini artırır. Onlar özlərinin də keçirtdikləri hissləri gənc tamaşaçılarla bölüşürlər. Mənalı, təsirli, özündə qəhrəmanlığı, humanizmi, vətənpərvərliyi, milliliyi birləşdirən ifa tamaşaçı şagirdlərin şüurunda dərin iz buraxır, uzun dövr ərzində onların şüurunda, düşüncəsində özünə yer tapır. Demək, şagirdlərdə vətəndaş şüurunun formalaşmasında da böyük rol oynayır.
Bu, ifaçı şagirdlərə özünün müxtəlif maraqları, bacarığını və həvəsini göstərmək, eyni zamanda öz maraqlarını təmin etmək və estetik zövq almaq imkanları da verir. Həmçinin, estetik tələbatlarını ödəyir, onların hərtərəfli inkişafına yol açır.
R.Z. – Sizcə dramatik incəsənətin uşaqlara – teatral özfəaliyyət iştirakçılarına və tamaşaçılara təsir gücü nədədir?
N.H. – Teatr həyatın ən güclü bədii əksetmə formalarından biridir. Burada ideya və obrazlar insanın hərəkətlərində, sözlərində öz əksini tapır. Burada sevinc də var, kədər də. Burada qəhrəman və qəhrəmanlıq, düşmən və onun əməllərinin ən pis tərəfləri obrazlar vasitəsilə tamaşaçıya çatdırılır. Bu, uşaqların tərbiyəsində güclü təsir imkanlarına malikdir. Gənc tamaşaçı bu obrazlar vasitəsilə yaxşı və pisi, qəhrəmanlıq ilə namərdliyi ayırmağı öyrənir, nəyin daha yaxşı və daha pis olduğunu tez dərk edir, qavrayır. Onda nəyəsə məhəbbət və nəyəsə nifrət yaranır. Şagirdlər obrazlardan, bu obrazların hərəkət, davranış, fikir və düşüncə tərzindən səhnədə təsvir olunan insanların xarakterinin müsbət və mənfi tərəflərini, onların hərəkətlərinin məqsədini, məramını anlayır. Bu, tamaşanın uşaqlara emosional təsirini artırır. Tamaşa, səhnəcik nə qədər məzmunlu olsa, onun tamaşaçıya təsir imkanları da böyük olur. Bu səbəbdən, məktəb səhnələrinə qoyulan tamaşalar adətən məktəbin bu sahəyə cavabdeh olan şəxsləri tərəfindən səylə seçilir, məktəbin rəhbərliyi ilə razılaşdırılır. Biz də çalışırıq ki, rollar daha bacarıqlı və istedadlı uşaqlara həvalə olunsun. Çünki, rolların ifası zamanı biz nəinki qəhrəmanlar və onların hərəkətləri, həmçinin qəhrəmanın yaşadığı dövr haqqında, onların həyatı və ümumiyyətlə həmin dövrün insanları barədə çox şeylər öyrənə bilirik. Bu obrazlar insanların daxili aləmi barədə bizim təsəvvürümüzü artırır.
R.Z. – Məktəb teatrı həm də məktəblilər üçün kollektiv fəaliyyətdir. Teatra rəhbərlik edən şəxslər bu işdə ən çox hansı prinsiplərə arxalanmalıdır?
N.H. – Əlbəttə. Uşaqların birgə əməyi, səyi nəticəsində ərsəyə gətirilən tamaşa, səhnəcik, kompozisiya teatral yaradıcılıq formalarının, primitiv də olsa, səhnədə əks etdirilməsidir. Musiqi nömrələrinin, mahnıların, səsləndirilən şeirlərin ifası müxtəlif kollektiv üzvləri tərəfindən həyata keçirilir, hazırlanaraq tamaşaçıya təqdim olunur. Sadalanan bu işlər səhnə yaradıcılığının yalnız bir hissəsidir. Məktəb teatrının rəhbəri uşaqlarda bu bacarığı kəşf etməli və öz işində onlarda olan bu bacarığa arxalanmalıdır. Uşaqlarda olan bu bacarıqlar yalnız kollektiv şəkildə görülən iş zamanı daha tez inkişaf edə bilir. Onlar da bir-birindən öyrənir, ifaçılıq qabiliyyətini artırmağa çalışırlar.
Orta ümumtəhsil məktəblərində teatr fəaliyyəti ümumi tərbiyəvi məqsədləri özündə daşıyır. Bu iş daha bacarıqlı rəhbərlərin nəzarəti altında olmalı, uşaqların estetik zövqünü oxşamalıdır. Teatral fəaliyyət orta məktəblərdə təlim-tərbiyə sisteminin tərkib hissəsinə çevrilərək, bu tərbiyəni tamamlamalıdır.
Ruhulla Zahidov. Yazıçı-jurnalist.